LINDA.nl-redacteur Emma heeft een vorm van synesthesie. Ze ziet cijfers altijd als kleuren, óók als ze gewoon in zwart geprint staan. Hoe kan dit?

Tessa van Leeuwen is cognitief neurowetenschapper en deelt haar kennis over dit bijzondere verschijnsel.

Emma realiseert zich pas op latere leeftijd dat ze synesthesie heeft. “Ik dacht dat iedereen automatisch in zijn hoofd kleuren verbond aan cijfers. Ik heb hier nooit over nagedacht, het was voor mij zo vanzelfsprekend. Toch kunnen mijn huisgenoten of collega’s dit niet, dus nu voelt het wel raar dat ik kennelijk de enige ben met deze ‘aandoening’.”

Getallen tot en met vijftien hebben bij Emma allemaal een vaste kleur. Eén is rood, twee geel, drie oranje, vier groen en vijf kobaltblauw. Maar dertien is ook weer rood en elf weer geel, net als twee. Kleuren komen steeds terug, maar zonder patroon. Dit kleurenspektakel leidt haar niet af in het dagelijks leven, integendeel. “Belangrijke projecten hebben in mijn agenda altijd vaste kleuren, zodat ik in een oogopslag zie waar het over gaat. Ik begrijp nu wel beter waarom ik dat doe. ”

In Nederland heeft tussen de 1 en 4 procent van de bevolking synesthesie. Volgens Van Leeuwen komt het vaker voor dat mensen niet weten dat ze het hebben, want het komt in veel verschillende soorten en maten. “Kleuren zien bij letters en cijfers komt vaak voor, anderen zien kleuren bij bepaalde liedjes of instrumenten.”

“Veel synestheten zien ook reeksen of tijdseenheden voor zich in de ruimte. Als jij het over ‘januari’ hebt, kan die persoon bijvoorbeeld aanwijzen waar in de kamer januari zich bevindt, ook ten opzichte van april of augustus. Nog een voorbeeld: waar de meeste mensen de getallen tussen één en tien van links naar rechts voor zich zien, kunnen sommige mensen met synesthesie een getal als tien groter en dichterbij het plafond zien dan bijvoorbeeld een vijf. ”

Het gaat nog verder: smaaksynesthesie bestaat ook. Hierbij krijgt iemand een bepaalde smaak in de mond bij het horen van muziek, of roepen bepaalde woorden specifieke smaken op. “Ik sprak ooit iemand die bij bepaalde namen vaste smaken proefde, van winegums tot de geur van een vliegenmepper. Die specifieke smaken hebben soms te maken met de klank van het woord of associaties uit je jeugd, maar zijn vaak ook totaal willekeurig.”

Synesthesie is in de basis een variatie op normale zintuiglijke waarnemingen. Het brein van een synestheet is vaak een stuk gevoeliger voor prikkels dan een normale hersenpan. De prikkels die zij binnenkrijgen worden verwerkt door niet één of twee, maar meerdere gebieden in hun brein. Al die gebieden staan bovengemiddeld goed met elkaar in verbinding. Kort gezegd: met de bedrading zit het in de bovenkamer van een synestheet dus wel snor.

Toch zijn wetenschappers nog niet helemaal zeker hoe het proces precies werkt. Het is bijvoorbeeld nog onduidelijk of die hersenverbindingen van jongs af aan meteen zo sterk zijn, of dat ze zich steeds verder doorontwikkelen naarmate je ouder wordt.

Voor synesthesie moet je in ieder geval wel aanleg hebben, je kunt dit niet op latere leeftijd spontaan ontwikkelen. Je omgeving heeft ook invloed op dit proces, vertelt Van Leeuwen. “In Amerika is bijvoorbeeld bewezen dat zo’n Fisher Price-set met magneetletters invloed heeft gehad op de kleurconnecties van sommige synestheten. Als de ‘R’ in die set rood was, zagen de mensen die daar vroeger veel mee speelden dit de rest van hun leven op die manier.”

Synesthesie wordt niet als een probleem of aandoening gezien, maar het kán nadelige gevolgen hebben. Met name als iemand meerdere varianten heeft. “Je brein moet dan heel veel verschillende vormen van informatie verwerken. Dat kan tot overprikkeling leiden, of hooggevoeligheid.”

“Op dat vlak ligt er een connectie met autisme: we zien dat mensen met autisme relatief vaker synesthesie hebben dan mensen zónder autisme. Die verbinding moet absoluut nog beter onderzocht worden, want niet elke synestheet heeft meteen autisme. Maar qua prikkelgevoeligheid zijn hier al wel wat verbanden te leggen.”

De meeste synestheten vinden het alleen maar leuk dat hun brein dit trucje automatisch toepast. Het kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat je makkelijker verbanden legt of telefoonnummers onthoudt. Van Leeuwen gebruikt haar eigen synesthesie als een interne spellingscheck: “Als de kleuren van een woord niet kloppen, betekent dit dat ergens een lettertje verkeerd staat. Je ziet het meteen.”